یکی از نمادهای مرسوم در نقش‌برجسته‌های تخت‌جمشید نیلوفر آبی است که نشانه‌ها و معانی فراوانی را در دل خود نهان دارد. هرچند نیلوفر آبی و همه سمبل‌هایش به دست فراموشی سپرده شده اما سرباز هخامنشی تخت‌جمشید با مشت گره کرده همچنان حافظ این گل باستانی است.
نیلوفر، از آب تا آسمان
گل نیلوفر آبی پیشینه ای طولانی دارد. نام معروف اروپایی او لوتوس به معنای تمیز، شسته و مرتب است. لوتوس نام یکی از حرکات یوگا است. نیلوفر آبی از زمین گل آلود بدون هیچ گونه آلودگی سر از خاک بیرون می‌آورد. این گل با رشد کامل شکوفه‌های خود، سرانجام به نهایت زیبایی می‌رسد.
اهمیت این گل را در شرق می توان با اهمیت گل رز غربی‌ها مقایسه کرد؛ گرچه این گل در شرق و غرب مورد احترام بوده‌است. نیلوفر یعنی خورشید. از آنجا که گل نیلوفر در سپیده دم باز و در هنگام غروب بسته می‌شود به خورشید شباهت دارد. از این رو گل نیلوفر آبی را می توان منبع الهی حیات دانست.
نیلوفر یعنی شکفتن معنوی. ریشه‌های این گل در لجن است و با این حال به سمت بالا و آسمان می‌رود. گل‌هایش در روشنایی آسمان رشد می‌کنند و در واقع یک تولد الهی بدون هیچ ناپاکی از آبهای گل الود خارج و به سمت آسمان کشیده می‌شود. ریشه‌های نیلوفر مظهر ماندگاری و ساقه اش نماد بند ناف است که انسان را به اصل خودش پیوند می‌دهد.
نیلوفر نماد کمال است. برگ ومیوه اش دایره‌ای شکل‌اند. از این جهت که دایره خود کامل‌ترین شکل است نماد کمال به شمار می‌آید.
نیلوفر در ایران باستان
گلی که در دستان پادشاهان هخامنشی درتخت‌جمشید دیده می‌شود، نماد صلح و شادی بوده است. از آنجا که این گل با آب درارتباط است نماد آناهیتا، خدای آب هم محسوب می‌شود. این گل مظهر سه خدای هخامنشیان یعنی میترا، آناهیتا و اهورامزدا است؛ به همین دلیل به زیباترین شکل در آثار تخت‌جمشید به تصویر کشیده شده‌است. این گل در حجاری‌های طاق بستان کرمانشاه مربوط به دوره ساسانیان هم دیده می‌شود.
حکاکی های نیلوفر آبی در آثار تخت جمشید نشان از ارتباط مردم ایران باستان با این گل دارد. در سنگ نگاره داریوش، نیلوفر آبی با 12 گلبرگ معادل 12 ماه سال است. او از نیلوفر شکفته به عنوان پرسپولیس یاد کرده‌است.
در ایران باستان در روز ششم تیرماه، جشنی به نام نیلوفر آبی برگزار می شود. گرچه امروز از چگونگی و کیفیت برگزاری این جشن اطلاعی در دست نیست، اما در دوران باستان به مناسبت شکوفا شدن گل های نیلوفر این جشن برگزار می‌شده‌است. «ابوریحان بیرونی» در کتاب خوداز این جشن ها به نام جشنی تازه نام برده است.
نیلوفر آبی در فرهنگ‌های دیگر
در فرهنگ هندی گل نیلوفر، گلی نامیراست و نماد جهان به شمار می‌رود. در هندوستان گل نیلوفر آبی در میان پیروان مذاهب هندوئیسم و بودیسم به نماد بیداری انسان تشبیه شده‌است و به شروع زندگی روحانی او اشاره دارد.
این گیاه درمصر باستان هم مورد پرستش بود و مصریان باستان با پیشینه زندگی در کنار نیل این گل را به خوبی می‌شناختند. آنها این گل را مظهر «اوزیریس»، خدای خورشید میدانستند. در آثار چینی وژاپنی هم این گل به وضوح دیده می‌شود.
نیلوفر آبی در آیین زرتشتی
در دین زرتشت گل نیلوفر آبی سمبل اهورا مزداست. زرتشتیان این گل را مقدس میدانستند. اعتقاد آنها دلیل بر این است که گل نیلوفر درمیان مرداب رشد می‌کند و این می‌تواند در زندگی انسان تجلی پیدا کند که محیط نامناسب زندگی نمی‌تواند دلیلی بر بد پرورش یافتن انسان باشد.
در فرهنگ ایران باستان گل نیلوفر در تخت جمشید و در نقش برجسته‌های آن مشاهده می‌شود. گلی که در دستان پادشاهان حجاری شده و در تخت جمشید دیده می‌شود نماد صلح و شادی بوده است. از آنجا که این گل با آب درارتباط است می توان آن را نماد آناهیتا (خدای آب) دانست.
سراب نیلوفر چشمه‌ای زیبا در کرمانشاه است که در اوایل تابستان با هزاران ساقه گل‌های رنگارنگ منظره‌ای دیدنی پدید می‌آورد و توجه هزاران نفر را به خود جلب می کند. در این چشمه گل‌های نیلوفر تمام نمای آب را با شکوفه‌ها ی زیبای خود تزیین کرده‌اند. این سراب زیبا دارای چند چشمه جوشان است که آب آن را تامین می‌کند.
پیام گل لوتوس که یک نماد مذهبی بوده،دعوت برای رسیدن به نور زندگی و تابش این نور بر همه است.
برگرفته از: خبرگزاری میراث فرهنگی