ایران ما سرزمینی است باپیشینه ی تاریخی کهن وهرذره ای که ازآن کاویده شود به گنجی ازمدنیت واصالت دست خواهیم یافت واین درحالی است که برخی ازملت ها با هزاران خدعه ونیرنگ وصرف هزینه های گزاف می کوشند تابرای خود پیشینه ی تاریخی بسازند،اما ماایرانی ها با بی نیازی ازچنین فرهنگ زشتی تنها بایدبرای درک گذشته ی فاخر خودتلاش کنیم زیرا باتکیه براین پشتوانه می توانیم احساس هویت درریشه های وجودی مان رادرژرفای تاریخ بجوییم وباتکیه برگذشته ی پرافتخارخویش درساخت بن مایه های آینده گامی درخور برداریم.
دراین اثنا اندیکا یکی از این پشتوانه هاست که حاوی آثار تاریخی زیادی است وهرکدام ازاین آثارنقطه ی عطفی درسرآغاز وبطن تاریخ،فرهنگ،معماری وایدئولوژی این مرزوبوم دارد که بنه وار هفت وچهار یکی ازآثار افتخار آمیزتاریخی است.
بنه واردر۱۰کیلومتری غرب شهرقلعه خواجه و۲۵کیلومتری شرق شهرستان مسجدسلیمان قراردارد،این اثردرنقطه ی صفرمرزی بین اندیکا ولالی قراردارد.این شهرتاریخی ازشرق به دامنه ی کوه”گریوه”وازشمال به بستررودخانه ” تلک”وازجنوب هم به دره ی ژرف وعمیق “سور” محدود می شود.اقلیم آن به دلیل مجاورت بادامنه ی زاگرس معتدل ودارای مراتعی وسیع وبهاری خرم است ونکته ی جالب توجه آن که ازبدو تاسیس این شهرتاریخی تاکنون هنوزهم به خاطر پتانسیل های غنی اش ازسکنه وانسان خالی نشده است.
درسال ۱۰۲۵ ه.ق میرجهان گیرخان آسترکی به جهت رشادت هاودلاوری های خودوسربازانش درجنگ با عثمانی به حاکمیت بختیاری منصوب شد.از دودمان جهانگیر خان آسترکی آثاروابنیه های باشکوهی به جامانده که از جمله ی آنها می توان به سردشت دزفول وبنه وارلالی اشاره کرد.شکوه و کثرت آثار به قدری است که جلال واقتدار آنان راآشکار می سازد.بنه وار در نوع خود بسیار وسیع وبی نظیراست به طوری که علاوه برکاخ حاکم نشین دارای مقرلشکریان وسایر روسا وکلانتران که درجوارمقرحکومتی هرکدام درمحلی مناسب مستقربودند.
این شهر دارای ساختمان های مسکونی وتاسیسات حمام،سد،پل،کانال و آسیاب است وهمچنین نگارخانه ،فراشخانه وبک میدان بزرگ چوگان بوده که نشانه ی بارز تمدن عالی آنهاست.این آثار متاثر ازمعماری ساسانیان است ودر زمان های بعد خوانین بختیاری برای اعتلاو وجهه مرکزیت خود هرکدام دربین سال های ۱۲۰۳-۹۲۵ ه.ق قسمتهایی به آن افزودند که ازجمله ی آنها می توان به تاجمیر خان وجهانگیرخان وخلیل خان آسترکی اشاره کرد.بنه وار به نام های دیگری ازجمله بنه وار خلیل خان وبنه وارهفت وچهار معروف است.
معماری بنه وار
هنر هرقوم بازگوکننده ی نحوه ی اندیشه،جهان بینی،اعتقادات و سنت های آن قوم است.هرچه بنیادهای فرهنگی ملتی استوارتروریشه دارتر باشد تجلی وتکامل هنر آن ملت نیزدر طی تاریخ یکنواخت ترمی شودواز نوسات ،تحولات وگسستگی ها برکنار می ماند.هنرمعماری بی شک یکی از بارزترین مظاهرتمدن هرقوم وملتی است که می تواند بهترین بازگوکننده ی چگونگی برخورد آن ملت با مسائل مربوط به حیات وبینش وی ازجهان خلقت باشد.
معماری بنه واریکی ازدرخشان ترین ومتعالی ترین هنر معماری درجغرافیا ی زیستی بختیاری است.انبوهی طاق،گنبد،ستون،طاق نما،تنوع مصالح وتاسیسات رفاهی هویت بارز این شهراست که می توان گفت چکیده ای است از هنرمعماری ایران.ازطاق های نیم دایره ای چغازنبیل تاگنبدهای کویری یزد،پل خرزاد ایذه وتاسیسات آبرسانی ساسانیان ومشاهبت بسیارنزدیک با معماری سبک اصفهان دارد.(طاق نماهای محرابی-سردرهای طاقدیسی وکاشی های یکرنگ)
ساکنین سابق بنه وار به خوبی توانسته اند با اقلیم ومصالح طبیعی موجود دربطن بلاد کنار آیند ومجموعه ای عظیم وبا شکوهی را به بنه وارتاسیس کنند که شاید ازلحاظ کثرت طاقچه،طاق نما،محراب وتنوع سردرها یکی ازبی نظیرترین معماری های ایران به شمار آید.
کتیبه:
سنگ نوشته ای که درابتدا با ذکرآیاتی ازقرآن کریم وهمچنین نام مبارک ۱۴معصوم(ع)آغاز می شودوحدود بلاد بختیاری وحاکمیت بلا منازع بختیاری به نام میرجهان گیر خان آسترکی روی آن باخط زیباوکاملا واضح نوشته شده است.
حمام:
طهارت وپاکیزگی ریشه درشریعت کهن این مرزوبوم دارد.حمام های بنه وار از زیبایی خاصی برخوردارند.مصالح آنها عمدتا از سنگ ،گچ وآجراست.فضای ۲در۳مترهرحمام نشانه ی انفرادی بودن آنهاست.دارای طاقچه ای جهت قراردادن البسه و وسایل هستند.دیوارهای مجاور هر حمام مماس با دیگری است.سردرها به صورت نیم گرد است وآب آنها توسط تنبوشه های سفالین ازچشمه ای که با فاصله ی کمی بالاتر ازسطح حمام ها قراردارد تامین می شد.حمام ها در دو وجه با فاصله ی چندمتری ازهمدیگر ساخته شده بودند که مردانه وزنانه بودن گرمابه را نمایش می دهد.
هژدر:
مصالح عمده آن از سنگ های رسوبی منطقه که با ظرافت خاصی تراشیده شده اند وآنها را با تبحرخاصی با ملات گچ کوره ای تلفیق کرده اند تاآنچه ساخته می شود کاخی با شکوه به نام “هشت در”باشد.دارای سردرورودی بسیار زیبا ،راهرویی وسیع است که درجناحین راهرو اتاق هایی به صورت انفرادی به صورت قرینه ساخته شده است.
کاخ خلیل خان:
این کاخ عظمت و شکوه خاصی دارد.به صورت دو طبقه ساخته شده که طبقه ی اول آن شامل یک تالار وسیع جهت پذیرایی مهمان ها باا اتاقهایی درطرفین،،دارای سقف طاقدیسی به صورت طاق آهنگ با گچبری های زیبا ودر ورودی با ۵/۵مترعرض و۵متر ارتفاع .طبقه ی دوم کاخ جهت سکنه ی خانواده ی حاکم بوده است.نمای کلی کاخ به صورت کاملا دقیقی زاویه بندی و رعایت اصول معماری وقرینه سازی در همه جای آن به کاررفته است.
سد خلیل خان:
این سد برروی رودخانه ی تلک وبه صورت پلکانی است.به صورتی که هرچه از فنداسیون به سمت ارتفاع برویم ضخامت سد تا تاج آن به صورت پلکانی کاسته می شود.این سد فقط برای زیرکشت بردن زمین های دیم ساخته شده که توسط کانال های انتقالی آب را بدین منظور مورداستفاده وبهره وری قرار می دادند.
پل:
در۲ کیلومتری بنه وار پلی عظیم بر روی دره ای که شاید عمق آن به ۵۰۰متر هم برسد تاسیس شده است.این پل حدود۵متر عرض و۱۵متر طول دارد.مصالح بکار رفته درپل عموما سنگ های درشت رودخانه ای وگچ واحتمالا ساروج است.
خانه های مسکونی:
آنچه از نظر فنی ،اساس ساختمان های عمومی بنه وار را می سازد و سبک آن را مشخص می کند بر پا کردن طاق روی دیوارها یا عوامل دیگر مقاوم کننده که در این اثنا دیوار، جرز،ستون و…. را شامل می شود. خانه ها عموما دارای گنبد و تنوع سردرهاست. وسط سالن هر خانه یا تعبیه یک ستون ،چند گنبد دو یا سه وجهی را به هم متصل می کردند.
خانه ها اکثرا دارای اصطبل، حیاط، اتاق خواب و پذیرایی هستند. سهولت رفت و آمد به درون اتاق ها و راه داشتن به یکدیگر ازدیگر خصوصیات آنهاست. بنه وار سهم عمده ای در پویه ی فرهنگ وهنر معماری این سرزمین دارد که نسبت به غنا و تنوع معماری اش غفلت شده است. حقیر به عنوان دوستار مواریث فرهنگی از متولیان میراث فرهنگی و گردشگری استدعا دارم در راه تعالی ،حفاظت و مرمت این آثار گران سنگ گامی درخور شایسته معماری اش بردارند.
ایوب سلطانی- زاگرسیان ایران