ساموئل کریمر در کتاب«الواح سومری» سومریان را مهاجرانی از جنوب غربی ایران به جنوب بین النهرین عنوان کرده که تمدن خود را در آنجا گسترش دادند؛ او به منظومه هایی اشاره می کند که جنس پوشش سومریان در آن توصیف شده است. موید آن؛ آنجاست که «ایناتو» به «اتو» برادرش؛ می گوید:
مرا شبان به همسري نخواهد برد/جامه‌ي زيبايش را بر تن من نخواهد كرد/ پشم نرم آن، مرا نخواهد پوشاند …
تنها سومریان نبودند که الگوی پوشش را در آن روزگاران از مردمان سرزمین های جنوب غربی ایران گرفته بودند بلکه بابلیان نیز در پوشش تحت تاثیر مردمان سرزمین های کوهستانی جنوب غربی ایران بودند. کلاه بابلی گلدان وارونه یا نیمدایره ای با نوکی تیز بود(شوکله لری) و رجال بلند پایه بابل نیز نیم تاجی جواهر نشان بر سر می گذاشتند.
درجنوب غربی ایران(سرزمین مادری لرها) عیلامیان سکونت داشتند. آنان نام سرزمین خود را با خط میخی«هلتامتی» به معنی سرزمین خدا می نامیدند. اگر چه سومریان با حروف اختصار(Nim) عنوان «بالا» را برای سرزمین عیلام به کار می بردند که مقصودشان شوش،کوهستانها و سرزمینهای شمالی و شرقی شامل لرستان،بختیاری ،کهگیلویه تا مرودشت بود ولی خود عیلامیان بیشتر تمایل داشتند سرزمین شان را «آنزان شوشونکا» بنامند.
از مجسمه های کوچک طلایی باقی مانده از تمدن عیلام به این نکته پی می بریم که آنان خدایان خود را به صورت سالخورده ای مهربان با ریشی بلند که جامه بلند شرابه دار بر تن داردف نشان داده اند.
مهرهای استوانه ای هزاره های سوم و چهارم پ.م لباس مردان و زنان عیلامی را در حالیکه مشغول کشاورزی و بافندگی هستند به خوبی نمایش داده اند. زنان دامنی بلند و مردان با تن پوشی از پوست شیر بر روی این مهرها نقش بسته اند.
مجسمه بزرگ ملکه « نیپراسو» همسر «اونتش گل» پادشاه عیلام،نمونه ای دیگر از لباس عیلامیان است. دامن این زن شرابه دار و در قسمت پایین نیز با نوار پهنی تزئین شده است.امروزه زنان لــــــُر نیز در مناطق ممسنی و کهگیلویه و بویراحمد از این نوار پهن برای تزیین دامن خود استفاده می کنند که به آن «چین اتویی» می گویند.
در نقش برجسته کورنگان در کوهستانهای اطراف بهبهان تن پوش پادشاه و پنج تن از درباریان با دامنی بلند و بقیه افراد همراه با دامنی که بلندای آن تا زیر زانو رسیده است،حجاری شده است.
فروسی در شاهنامه به تاریخ پوشاک و بافندگی در ایران اشاره می کند. حکیم فرزانه طوس«جمشید» را به عنوان اسطوره ای معرفی می کند که جوشن و زره ساخت و بافتن را به مردم آموزش داد:
نخست آلت جنگ را دست برد/ در نام جستن به گُردان سپــــرد/به فرّ کئـــــی نرم کرد آهــــنا/چو خُود و زره کرد چون جوشنا/دگر پنجه اندیشه جامه کرد/که پوشند به هنگام جنگ و نبرد/زکتان و ابریشم و موی و قز/قصب کرد پُر مایه دیبا و خز/بیاموختشان رشتن و بافـــتن/به تار اندر و پود را بافتن/چو شد بافته شستن و دوختن/گرفتند از او یکسر آموختن
در نقوش برجسته تخت جمشید با موارد متعددی از مدل پوشش مادها مواجه می شویم. کلاه مردان ماد به صورت نیم دایره از جنس نمد است درست شبیه کلاهی که اکنون مردان لر در استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان ممسنی می پوشند. شنل( اورکت)مردان مادی نیز بسیار شبیه لباسی است که مردان بختیاری در بختیاری و خوزستان بر تن دارند.شلوار مردان ماد که در بالا گشاد و در ناحیه مچ پا بسیار تنگ است بسیار شبیه شلوار مردان ایل دشمن زیاری خصوصاً ساکنان مناطق سردسیری است که اصطلاحاً به این شلوار« بیدانجیری» می گویند.
مادها کمربندی نیز می بستند؛ دختران و پسران در سن پانزده سالگی موظف به بستن این کمربند تبرک یافته بودند!بستن کمربند یعنی آمادگی برای کار و خدمت به خدا ….
بی گمان نوع تن پوش و آرایش پارسیان پس از ساکن شدن در ایران و تصرف سرزمین های بومیان جنوب و جنوب غربی ایران،عامل دربرگیرنده ای برای نمایش برتری های قومی- نژادی محسوب می شده است.(پارسیان در آن روزگاران خود را قومی نجیب و نیرومند مطرح کردند. انها بلند قد و زیبا بودند)
خانم پرفسور هاید ماری کخ در مورد نقوش پلکان شرقی کاخ آپادانا می نویسد:«ایلامی ها لباس بلندی با دامن”دراپه” بر تن دارند؛ این همان لباسی است که الگوی لباس درباری پارس ها قرار گرفت.»
آلبرت راسینه می گوید:«مشکل است بدانیم این لباس های عجیب و غریب[لباس پارسیان] را به کدام گروه نسبت دهیم؛عناصر اصلی لباس یک تونیک جلو بسته با یک یا دو کمربند با استین یا بدون آستین،یک ردای بلند با استین بلند و یک مانتو جلو باز و قابل تغییر با آستین یا بدون آستین است.»
پس از تثبیت قدرت پارسیان دگرگونی هایی در این لباس اتفاق افتاد.کوروش با دو تکه کردن لباس پارسیان به منظور چالاکی مردان پارس در رزم و اسب سواری این تغییرات را بوجود آورد. تن پوش پارسی بعد از این اتفاق جنبه تشریفاتی یافت. رنگ ارغوانی رنگ مورد علاقه پارسیان و رنگ لباس طبقه اشراف بود و رنگ های سرخ و نارنجی را طبقات پایین جامعه مورد استفاده قرار می دادند.
لباس مردان پارسی بسیار شبیه لباسی است که امروزه مردان لر بر تن می کنند هرچند این لباس در اثر فراموشی اکنون فقط جنبه نمایشی دارد!
مردمان سرزمین های لر نشین ایران به پوشش اهمیت فراوانی می دادند. لباس گشاد که همه نقایص بدن را پوشش بدهد بیشتر مورد اقبال بود.استرابون می نویسد:« ایرانیان اگر بخشی از بدنشان برهنه باشد آن را بی شرمی می دانند و همیشه بلند لباس می پوشند؛بیشتر مردم قبایی می پوشند که تا ساق پا را می پوشاند.»
در برخی نقوش برجسته تخت جمشید کلاه بدون ترک و ساده ای ملاحظه می شود که بسیار به کلاه امروزی مردان بختیاری شباهت دارد. این کلاه مورد استفاده بزرگان و راهنمایان درباری که از بزرگان پارس و ماد برگزیده می شدند،بوده است. در شاهنامه فردوسی به اهمیت کلاه و پوشش سر اشاره شده است:
بنه بر سرت افسر خسروی/نگارش همه گوهر پهلوی
در جای دیگر آمده:
بزرگ است این را مپندار خُرد/که دیهیم را خُرد نتوان شمــرد
مجسمه سردار اشکانی(سورنا) که از اساطیر مردمان لُر ایران زمین نیز می باشد بیانگر پوشش سر قوم پارتی است که کلاهی نیمدایره با نواری که به دور آن بسته شده نمایان است. ابتدایی ترین پوشش سر اشکانیان را در مجسمه مشکوفه در مالمیر بختیاری می توان مشاهد کرد. زنان اشکانی از دو پیراهن که یکی از دیگری بزرگتر بود استفاده می کردند. اولی (زیرین) پرچین و گشاد و بلند تر از پیراهن دومی(رویی) بود. به طوری که روی زمین کشیده می شد. به نظر می رسد لباس فعلی زنان لری مدل تکامل یافته این پوشش باشد!.
پوشش مردان ساسانی مانند پیراهن های روستائیان لر بلندی آن تا زانو می رسید. دارای نقوشی چون گل و پرندگان و دیگر حیوانات محبوب مانند شیر بوده. پوشش سر در عصر ساسانیان اگر چه متنوع بود اما مردمان عادی کلاهی نیمدایره و نمدی استفاده می کردند که هم اکنون نیز مورد استعمال مردان لر است. حجاری های نقش رستم به خوبی صحت ادعای ما را روشن می سازند.
برگرفته از: doshmanzeyari.blogfa.com
توضیح: عکسها تزئینی و به انتخاب ستین لُر میباشد.