روستای آسیاب
روستای آسیاب واقع در جنوب شرقی استان خوزستان و 32 كیلومتري شهرستان امیدیه است که ساکنان روستا عرب و لر هستند و به گویشی از زبان لری سخن می گویند.
در این منطقه با توجه به همجواری ساکنین با عربها و وجود روستاهای عرب نشین در همسایگی شان، بسیاری از آداب و رسوم و نوع پوشش و گویش لری اهالی، تغییر کرده است و اصطاحا به “عرب کمری” معروف شده اند. در روستا ی آسیاب، با توجه به شواهد موجود، مراسم عروسی با شکل و شمایل لری و بختیاری برگزار می شود، اما مراسم سوگواری آمیخته ای از آداب لرها ، بختیاری ها و عربها است.
مراسم عروسی در این روستا شامل رقص دستمال بازی ، رقص چوب بازی، داماد بَرون و حنابندان و تیراندازی است.
در رقص دستمال بازی که از رقصهای گروهی است، زن و مرد با نوای تشمال، در یک دایره بزرگ وتکان دادن موزون دستمالهای رنگی می رقصند. تشمال یا توشمال، نام نوازندگان و موسیقی رایج در این منطقه است که با ساز و دهل نواخته می شود.
شروع رقص بسیار مایم و سنگین است . شرکت کنندگان دریک نمونه رقص ها معروف به رقص سه پا، سه قدم برمی دارند یک پا را بلند می کنند و همزمان دستمالها را بالای سر می چرخانند و الی آخر ، با توجه به ضرباهنگ تشمال حرکات رقصنده ها تند و کند می شود .معمولا پایان رقص با یک ریتم بسیار سریع و اصطاحا عربی تمام می شود. دستمال بازی لرها از لحاظ ضرباهنگ کمی سریعتر از دستمال بازی بختیاریهاست.
چوب بازی رقصی مخصوص مردان است که در اصل نشان از قدرت و زورآزمایی آنها ست در این نوع رقص دو نفر یکی با چوب کوچک (ترکه چوب) و دیگری با چوب بزرگ (چماق) در مقابل هم می ایستند و بعد از دو الی سه دور چرخیدن و رقصیدن و تکان دادن چوبهای خود با توجه به نوای تشمال ، فردی که چوب کوچک دارد با صدای هوو فرمان ایست به طرف مقابل می دهد و با یک حالت تهاجمی به چماق دار نزدیک می شود ،چماق دار خم می شود و حالت تدافعی بخود می گیرد
فرد مقابلش اجازه دارد طبق قوانین بازی ترکه خودرا از زانو به پایین بزند و چماق دار باید از اصابت ترکه چوب به این محدوده جلوگیری کند در این میان هرکس بزند و یا هرکس از خوردن ضربه جلوگیری کند مورد تشویق تماشاچیان قرار می گیرد. در قدیم اکثر این ضربه ها در رقص چوب به صورت نمادین بوده و جنبه زیبایی رقص با چوب مد نظر بوده است ولی امروزه کدورتها و لجبازیهای چوب بازان این رقص زیبا را به سمت و سوی دیگری برده است چنانچه برگزار کنندگان عروسی تمایل زیادی به این نوع رقص در مراسم خودشان ندارند.
داماد بَرون : قبل از اینکه داماد لباس دامادی به تن کند او را به یکی از خانه های همسایه که معموا فامیل است، می برند در این فاصله تا رسیدن به محل مورد نظر او را با رقص و تشمال در خیابان همراهی می کنند ، داماد در آنجا حمام می کند ، لباسهای دامادی به تن می کند و بعد از چند دقیقه رقص ، کل زدن و شلیک تفنگ به سراغ عروس می رود. چنانچه عروس از همان روستا یا محل باشد همراهان او را تا خانه عروس همراهی می کنند، در غیر این صورت بعد از بدرقه داماد، منتظر می مانند تا به همراه عروس برگردد.
حنابندان مشابه همان مراسم شهر های دیگر ایران است به این معنی که معموا یک شب قبل از مراسم عروسی، خانواده داماد ظرف حنا را شادی کنان به خانه عروس می برند و همراه با خواندن شعرهای مخصوص حنا بندان، مقداری حنا را بین دستان داماد و عروس می گذارند و پس از مدتی رقص و آواز به خانه بر می گردند.
تیراندازی هم از بخش های رایج در مراسم عروسی این مناطق است. در گذشته، معموا تفنگ برنو که جزء مشخصات بارز عشایر و طوایف لر و بختیاری است، در مراسم به دست یکی از نزدیکان داماد (پدر ، عمو ، یا برادر بزرگ داماد ) بود. امروزه این رسم طبق گذشته اانجام می شود و تغییری در اساس آن صورت نگرفته است. شلیک گلوله در چند زمان مختلف در عروسی انجام می شود؛
1- زمانی که خان و یا بزرگ طایفه به محل عروسی وارد می شود
2- زمانی که داماد را برای پوشیدن لباس دامادی آماده می شود (داماد بَرون)
3- زمانی که عروس به خانه داماد پا می گذارد
4- در مراسم رقص دستمال و آنهم به دستور مجلس گردان، تفنگدار به احترام بزرگان و میهمانان شلیک می کند.
5- زمانی که داماد به حجله می رود و بیرون می آید.
در بعضی موارد، مثل زمانی که عروسی مربوط به فرزند یکی از بزرگان طایفه باشد، سایر خانواده ها به احترام تفنگ خود را به کمر می بندند و در این موقع به شکل کاملا رقابتی شلیک می کنند که تعدد تفنگها با آذین های مختلف بسیار چشم نواز است.
روستای چم خلف عیسی
چم خلف عیسی واقع در حد فاصل شهرستانهای بندر هندیجان و بندر ماهشهردر جنوب خوزستان است. ساکنین این روستا هم معروف به عرب کمری و تمام ساکنین آنها از طایفه قَنَواتی هستند.
قنواتی ها هم مثل سایر طوایف لر از گذشته های دور شیوه ی کوچ نشینی را رها کرده اند و در روستاها و شهر های استان های خوزستان ساکن شده اند. آداب و رسوم آنها در عروسی و سوگ، دسخوش تغییرات چندانی نشده است ولی پوشش مردان و زنان تغییرات اساسی کرده است، بطوریکه مردان پیراهن ساده و شلوار همانند سایر شهرها وروستاها می پوشند
ولی افراد مسن چفیه عربی به رنگ سفید یک دست استفاده می کنند و زنان پیراهن بلند رنگی با شلوار ساده همانند زنان عرب منطقه می پوشند و بجای روسری از مینا استفاده می کنند و دختران جوان از روسری. گویش ساکنین آمیخته ای از لری، بختیاری، عربی، بندری و بهبهانی است که در این میان لری غالب تراست.
مراسم عروسی در این روستا شامل رقص دستمال بازی ، رقص چوب بازی ،داماد برون و حنابندان و تیراندازی است. ساز محلی این دو روستا بطور غالب سرنا یا کرنا و دهل است.
روستای هفت شیدون
روستای هفت شیدون (هفت شهیدان ) واقع در حد فاصل شهرستان مسجد سلیمان و لالی در شمال شرقی خوزستان است. مراسم روستای هفت شیدون، در مقایسه با سایر مناطق بختیاری و لر نشین، دست نخورده و بکر باقی ماتده است.
پوشش ، گویش و آیینها همانی است که در گذشته بوده است و مراسم در فضاهای باز و کوچه و برگزار می شود. اما متاسفانه شعرهایی که در مراسم خوانده می شود، کمی دستخوش تغییرات شده است. دلیل اصلی این پدیده، معرفی ساز ارگ به جامعه مورد نظر و نوازندگان و خوانندگان جوانی است که در تلاش برای دادن رنگ امروزی به مراسم، نغمه ها و شعرهای سنتی را با آهنگ ها و سازهای رایج در شهرهای بزرگ مرکزی تلفیق می کنند، و بدین صورت فضا و معنای اصیل شعرها کمرنگ تر شده است.
مراسم رقص دستمال بازی ، رقص چوب بازی ،داماد برون و حنابندان و تیراندازی بطور کامل و با همان شور و حال گذشته در منطقه برگذار می شود.
منبع: سایت انسان شناسی و فرهنگ
* عکسها در سالهای 89-86 گرفته شده است