گویش محلی لُری و تهدیدهای فرارو

کمتر استانی در کشور یافت می‌شود که به زبان و گویش محلی‌شان در آن‌ها صحبت نشود، اما گویش محلی لرستان کم‌کم در حال فراموشی است.

اصالت و ریشه‌ی هر فردی به مکانی است که در آن به دنیا آمده است و زبان یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مولفه‌های اصالت یک فرد است. زبان در دنیا نه تنها به عنوان یک وسیله ارتباط بیان می‌شود، بلکه نشان‌دهنده روند تکامل بشر است.

زبان‌های مختلف در دنیا به فراخور زمان خویش از فراز و نشیب‌های فراوانی برخوردار بوده‌اند، برخی زبان‌ها در طول تاریخ از میان رفته‌اند و برخی نیز در مرور زبان به وجود آمده‌اند اما آن‌چه حیاتی است ارزش‌گذاری و حفاظت از یک زبان و گویش است که موجب ماندگاری و افزایش طول عمر یک زبان و گویش می‌شود.

زبان لری یکی از کهن‌ترین و قدیمی‌ترین زبان‌های ایران زمین است که سابقه حیات چند صد ساله دارد و زمانی یکی از مهم‌ترین زبان‌ها و گویش‌های غرب کشور بوده است.

این زبان در محدوده‌ای از مناطق جنوبی وغربی ایران از پرکاربردترین و رایج‌ترین زبان‌های روز بوده است. امروز حفظ اصالت زبان لری از نیازهای ضروری است و تمام لرستانی‌های داخل و خارج استان باید به این زبان ارزشمند توجه بیشتری داشته باشند.

این زبان به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیکی، مهاجرپذیر بودن استان و افزایش ورود مهاجران به لرستان کم کم در حال فراموشی است.

زبان لری امروز در برابر خطر تحقیر و تحریف نیازمند حمایت و افزایش بهادهی این اصالت است تا بار دیگر در گذر تاریخ راه خود را طی کند. از دهه‌های گذشته برخی نهادها و دستگاه‌ها به دلیل تاثیرگذاری و فراگیربودن نتوانستند در افزایش فراگیری و گرایش مردم استان به زبان اصیل لری موفق عمل کنند. عدم برگزاری برنامه‌های سنتی و آیینی استان به زبان لری، گنجانده شدن برنامه‌هایی به زبان فارسی در صدا و سیمای لرستان و برخی رفتارها در سال‌های گذشته مانند دوبله برخی بلوتوث‌های زشت و طنز‌‌آمیز به زبان محلی لرستانی توسط برخی افراد سودجوی کلوپی موجب شد تا این زبان دچار استهزا و تحقیر شده و دیگر کمتر کسی به گفت و شنودهای محاوره‌ای در استان به زبان لری بپردازد.

عدم توجه به این زبان در رسانه‌های بومی استان و افزایش استفاده از برنامه‌هایی به زبان فارسی در این رسانه‌ها موجب شد تا زیبایی و لطافت این زبان به فراموشی سپرده شده وحتی دربرخی مکانهایی عمومی نیز زبان فارسی جایگزین شود به طوری که حتی دفاتر نشریات محلی هم از این قاعده مستثنی نبوده و کارکنان و دست‌اندرکاران برخی از این دفاترهیچ رغبتی به گویش لری نشان نداده وفارسی را ترجیح داده اند. اگر چه زبان لری و توجه به اصالت این زبان هیچ جایگاهی در رسانه‌های استان لرستان ندارد نقش رسانه ملی استانی نیز در بی‌توجهی به این امر انکارنشدنی است.

در برخی برنامه‌های رسانه ملی زبان لری نه تنهابه گونه‌ای از این میدان خارج شد بلکه دربرخی ساخته‌های سیما مورد تمسخر کارگردانان نیزقرار گرفت البته این درحالی است که دیگر برنامه‌هایی به زبان محلی و زبان فارسی دارای سهم مساوی از صدا و سیمای مرکزلرستان هستند.

یک کارشناس علوم اجتماعی می‌گوید: ۱۰۰ درصد ضررورت رویکرد بومی در ایجاد صدا و سیمای استان‌ها را قبول دارم و این شبکه‌ها باید با آداب و رسوم و زبان محلی استان‌ها مطابقت داشته باشد. البته وی این مطلب را نیز اضافه می‌کند که زبان معیار در رسانه ملی فارسی به عنوان زبان رسمی کشور است، اما باید به زبان بومی و محلی نیز در صدا و سیمای استان توجه شود.

وی دلیل عدم استفاده از برنامه‌های ۱۰۰درصد محلی و با زبان لری در رسانه استانی را تفاوت لهجه با گویش می‌داند و می‌افزاید: زبان محلی لرستان یک گویش نیست بلکه لهجه است که تلفیقی از لهجه‌های مختلف و ادبیات مناطق استان لرستان است. بانگاهی به برنامه های در حال پخش شبکه افلاک به زبان محلی می توان گفت: در یک برنامه تلویزیونی که جنگ محلی است وقتی مجری توان اجرای برنامه با ادبیات اصیل لری را ندارد و به این امر مسلط نیست نمی‌توان از او خواست به این زبان برنامه اجرا کند. توجه به زبان و فرهنگ بومی متضمن همکاری و حضور تمامی بخش‌ها و گروه‌ها است وبایدپذیرفت که رسانه فراگیرتر است اما رسانه فقط یک رسالت دارد و یک معیار به عنوان زبان اصلی برای برنامه‌های خود دارد.

در خیابان و شهرها و بسیاری اماکن عمومی زبان لری صحبت نمی‌شود، ومعضل عدم توجه به زبان بومی از بخش‌های مختلف نشأت می‌گیرد، یک بخشی خود ما هستیم که هنوز به بیان زبان لری معتقد نیستیم و بلد نیستیم خوب از آن دفاع کنیم، هنوز در جلسات و برنامه‌های استان لری به زبان بومی سخن گفته نمی‌شود در حالی که در استان‌های دیگر برنامه‌ها و جلسات رسمی اداری هم به زبان محلی صحبت می‌کنند.

در همین حال بخش زیادی از بی‌توجهی به زبان لری متوجه خانواده‌ها است زیرا هنوز خانواده‌های لرستانی به فرزندان‌شان آموزش نداده‌اند که صحبت به زبان محلی به معنای روستایی بودن فرد نیست و افراد باید به اصالت محل تولد و نیاکان خود احترام بگذارند.

از آن‌جایی که استان لرستان از همان گذشته نسبت استان‌های دیگر غرب کشور مهاجرپذیرتر بود، بخش زیادی از شهرهای بروجرد و خرم‌آباد و دورود دارای ساکنان غیر‌بومی هستند و به صورت کلی استان لرستان دارای پراکندگی لهجه و زبان است و باید برنامه‌های تولیدی صداوسیمای مرکزاستان نیز برای همه قشرها قابل استفاده باشد.

بر همین اساس برای این مشکل راه‌کارهایی را می‌توان درنظرگرفت که با استفاده‌ از دکورهای مدرن و امروزی افراد را با زبان محلی به کارگیری کنیم و در برنامه‌سازی ها باید با تلفیف سنت لری با مدرنیته ایرانی دراین برهه گام برداریم. البته باید انتظار داشت که کسانی که در رسانه‌ها فعالیت می‌کنند باید خودشان برای لهجه بومی و محلی‌شان ارزش قائل باشند و حتی باید در جلسات رسمی و اداری نیز به این زبان صحبت شود.

در امتداد همین مسیر، مردم لرستان نباید خود را از فرهنگ بومی خود جدا بدانند و این انتظار را فقط از رادیو و تلویزیون داشته باشند، یک تهیه‌کننده و برنامه‌ساز نمی‌تواند فقط با یک برنامه این تاثیر مورد نظر را به بیننده القا کند بلکه این تمامی سیاست‌گذاران هستندکه باید به این امر توجه ویژه داشته باشند.

در یک ارزیابی کلی از آداب ورسوم استان لرستان پی می‌بریم که مهم‌ترین نکته‌ای که در مقوله زبان نباید مورد تشکیک قرار گیرد تفاوت زبان با لهجه و گویش است، به طوری که زبان به معنای نشانه‌هایی است که منظور یک موجودی را برای طرف مقابلش بیان می‌کند اما از لحاظ علمی زبان باید دستگاه‌ تولید آوا یعنی حنجره را دارا باشد، دارای ساختمان دستوری و گرامر باشد، همچنین با مجموعه‌ای از واژگان ساخته شده باشد و برحسب نیاز بتواند آن را پشتیبانی کند. با تاکید بر این که هر آوایی که این ویژگی را داشته باشد زبان نامیده می‌شود، بایدگفت، پژوهشگران هیچ زبانی را بر زبان دیگر ترجیح نمی‌دهند و برتر از یکدیگر نمی‌دانند چون هیچ زبانی قابل قیاس با زبان دیگر نیست.

دربیان تعریف گویش نیز پژوهشگران ادبیات معتقدند گویش برای تبدیل شدن به زبان علاوه بر تعریف‌های زبان فاکتور دیگری نیز دارد و آن این است که باید حکومتی این را به عنوان زبان رسمی و اجتماعی انتخاب کند تا همه مردم بتوانند با یک زبانی که بار ملی دارد با یکدیگر صحبت کنند، گویش همه این ویژگی‌های زبان را دارد اما بار ملی ندارد.

باید باورداشت که لهجه هم در درون زبان وجود دارد، اما لری به دلیل نداشتن بار ملی یعنی این که حکومتی آن را به عنوان زبان رسمی خود برگزیده باشد نمی‌تواند یک زبان تلقی شود و همان گویش است. بر اساس اصل ۱۵ قانون اساسی این گویش‌ها به قدری اهمیت دارند که باید در کنار زبان رسمی آموزش داده شوند، و رسانه‌ ملی به عنوان آخرین خروجی تمامی برنامه‌ها و سیاست‌ها نیاز به زمینه‌سازی‌هایی دارد تا بتواند نیازهای بومی و محلی را نشان دهد. البته دراین بین رسانه ملی در این زمینه باید خوشه‌چینی کند و آنچه دیگران کاشتند را درو کند و خود نیز باید در به ‌کارگیری این زبان اهتمام ویژه داشته باشد تا این اندک داشته‌ها نیز به سوی فراموشی نرود.

آموزش و پرورش و خانواده‌ها نیز از آن‌جایی که اصول تربیت درست کودکان مبتنی بر اصل‌های زبانی را به درستی رعایت نکرده‌اند ولذافرزندان خانواده‌ها بر اساس آن شیوه‌هایی که سیستم آموزشی و خانواده‌ها به آن‌ها تعلیم داده عمل می‌کنند و اگر نهادهای فرهنگی نتوانند به خوبی در این زمینه عملکرد مناسبی داشته باشند رسانه‌ها نیز نمی‌توانند چیزی برای عرضه داشته باشند. تاسف‌بارتر این که هم اکنون مردم لرستان به صورت شایسته و بایسته به این زبان نگاه نمی‌کنند و این موضوع باید از خانواده‌ها و نهادها آغاز شود و رسانه به عنوان عنصر فراگیرتر آن را عرضه کند.

البته معتقدم در این میان هنوز باید زبان اداری ما فارسی باشد اما حضور زبان لری را باید از خانواده‌ها شروع کنیم و یک برنامه کلی برای دانشگاه‌ها در این زمینه داشته باشیم. اگر یکی دیگر از دلایل بی‌توجهی به زبان لری را از دست رفتن کارکرد برخی واژگان لری در دنیای امروز بدانیم اما بایدبپذیریم که نوگرایی در زبان‌ها به معنای مرگ آنها نیست، برخی واژه‌ها فقط جنبه تحقیقاتی دارند و واژه‌های دیگر به صورت کاربردی وارد زبان‌ها می‌شوند اما این به معنای مرگ یک زبان و گویش نیست پس اگر برخی واژه‌ها دیگر در زبان محلی نیست نباید به این معنا تعبیر شود که این زبان دیگر وجود ندارد.

برای فراگیرکردن و رواج لری صحبت کردن در لرستان می توان گفت، خانواده‌ها باید اجازه دهند مهدکودک‌ها در کنار سایر برنامه‌های آموزشی زبان لری را نیز به کودکان‌شان بیاموزند و توجه کنند که توجه به زبان لرستان به معنای بازگشت به گذشته نیست چون هر زبانی برای خود یک شخصیت و یک جهان‌بینی خاص دارد.

می‌توان گفت نباید اجازه داد مهاجرت‌ها از هر نوعی که هست موجب شود اصالت و فرهنگ لرستانی به فراموشی سپرده شود زیرا این آیین و سنت سالیان دراز به قدمت هزاران سال است که در این سرزمین وجود داشته و نابودی‌ آن‌ها به معنای نابودی گذشته‌های این سرزمین است.