زبان لُری تراوش یافته ای و بازتابی از اندیشه و آیین ها و رفتارها فرهنگی ، اجتماعی ، خواسته ها و نیازها روزمره ی ملتی کهن است که در گستره ی سرزمینهای لُر در رخساره شاخه های زبانی، گویشها و لهجه های زبان لُری پدیدار گشته است . این گویش ها و لهجه ها با وجود تهدید های ناشی از هجوم فرهنگهای نالُریاتی در مسیر تیر رس نابودی قرار دارند و تا کنون بی تاثیر از آن هم نبوده اند .
ملتی اگر زبان نداشته باشند هویت هم ندارند ، پیشینه ای هم ندارند ، به ناچار فرهنگ دیگران را بعنوان فرهنگ خویش در معرفی خود به خدمت میگیرند . پس شناسنامه ی یک ملت زبان اوست که فرهنگش را خورشیدانه عالمتاب می کند .
در خصوص زبان لُری ، پیشینه و بررسی ساختاری وضعیت ارگتیوی شاخه های زبان لُری و نسبت دادنهای آن تا کنون سخنهای فراوانی آمده است اما نکته ای که جناب آقای” ریبوار” نویسنده ی کُرد در کتاب “لهجه های کرمانجی وسطی (سورانی) ” آورده ضمن اینکه به شاخه ها و لهجه های کُردی اشاره می کند ، اشاره ی جالب تری به زبان لُری دارد وشاید برای خیلی از خودگریزها این گفته ی جناب” ریبوار”کسل کننده باشد : “بعضاً گفته می شود زبان لُری نیز لهجه ای از زبان کُردی است ، باید در این مورد عرض کنم که بر اساس تحقیقاتی که اخیراً صورت پذیرفته است زبان لُری مجزا از زبان کُردی و زبان فارسی معرفی شده است هرچند که این زبان تا حد بسیاری متاثر از زبان کُردی بوده است “.(ریبوار– نسخه 102 صفحه 13)
سیاستها و تحمل ستمهای قومی شرایط و پدیده های طبیعی ، وجود دیواره های بلند کوهستانی ، جدایی افکنی دره های عمیق ، رودخانه ها ، وضعیتهای نامساعد جوی و گستردگی و پهناوریهای سرزمین های لُرنشین كه باعث عدم ارتباط تنگاتنگ دسترسی لُران به همدیگر گردیده عامل مهم بروز پدیده ای بنام نداشتن یک زبان واحد بود ه است . یاد کردن از این همه عوامل یکی از زاینده ترین شادی و شیونهای زبان لُری است شادی از اینکه زبان لُری زبانی انعطاف پذیر است و زبانی سازگار که با هرگونه تغییرات بومی و جغرافیایی ، چوغا و گُلونی و قَوا و جقه ی آن جغرافیا را به تن می کند و به زندگی اش آنگونه که می خواهد ادامه می دهد و موجب آفرینش تنوع فرهنگی در یک قوم با همه هم ریشه گی های هم بهره ای که دارد . اما شیون ، به علت نداشتن ادبیات مکتوب ، نبود یک زبان واحد پس از بین رفتن زبان لُری مادر و استفاده از زبان غیر لُری در حداقل مکاتبات وعدم بهره گیری حکومتگران لُر در گذشته از زبان لُری در فرصتی که داشته اند و استفاده از زبان فارسی در برخوردهای سیاسی شان با دیگران ، پراکندگیهای گویشی و گویشوران به گونه ای یک یا دو روستا یا دو تش از یک طایفه دارای لهجه متفاوتی اند که ناشی از عوامل یاد شده ی بالاست و نتیجه ی اش را می توان به گونه ای دنبال کرد که جناب دکتر زهرا کار در مجموعه مقاله های همایش ادبیات بومی لُرستان ارائه دادند به آن رسیده است ایشان در سخنرانی شان اشاره به واژگان بیشمار لُری دارند که اصالتن لُری نیستند و و ما آنها را لُری می پنداریم در صورتی که معادل لُری شان موجود است ولی بکلی بدست فراموشی سپرده شده و گویشوران از لُری کرده ی واژه فارسی و عربی استفاده می کنند.
این آسیب پذیریها در اقوام مشابه ای چون قوم کُرد هم وجود دارد . به هر حال نکته ی قابل ملاحظه تر اینکه به مرور زمان این گویشها و لهجه و تنوع زبانی به علت عدم زبان واحد لُری بهتر می توانست دستخوش سیاستهای غیرخودی قرار گیرد و دچار دگرگون گی های غیر اصولی شود که این تغییرات از وجه ی اصالت و صمیمیت زبان لُری اش بدور گشته وباعث کاستی هایی شده که امروز مشاهده و شاهد انحطاط زبان لُری می شویم زبانی که روزی شیرین زبانی لُربچگانش زبانزد خاص و عام بود ” هر کجا لُر بچه ای شیرین زبونه ” و زبان پریان اش می نامیدند ” پری گپ زنه سیت وه لزب ِ (لفظ) لُری ” یا “سیت ایزنه گََپ پَری آسمون / راز نِهونینه به زونِ خُمون – پری آسمان به زبان خودی (لُری)راز نهانی را تو در میان خواهد گذاشت”یا ” تا عسل زونِ لُری وَس به رَه / قند ایگُروسه اِروه وُر پَنَه” تا عسل زبان لُری جاری شد قند بگریخت ودر کُنجی خود را پنهان نمود
پس چگونه شده است ؟
آیا هرگونه بی تفاوتی موجب خیانت به این زبان بیمار و زخمدار نیست ؟ آیا برای پیشگیری از این انحطاط زبانی تاکنون چند کتاب آموزش زبان لُری اعم از مینجایی ، بختیاری ، ثلاثی ، کهگیلویی و … به بازار آمده ؟ چند نسخه ی صوتی آموزش و اصطلاحات لُری با این همه پیشرفتهای الکترونیکی دنیای رسانه ای در دسترس مردم قرارگرفته است ؟ تا کی باید زبان غیر خودی زبان تمدن ، زبان سواد ، زبان فرهنگ ، زبان دگرباشی شهری ، زبان مکاتبه ای بین دو همتبار لُر باشد ؟ تا کی نتیجه کاری را که دشمنان از ما انتظار دارند سرعت می بخشیم ؟ تا ما لُرهایی با هر لباس و شاخه و زبان و گویش و لهجه ای که داریم و در هر جغرافیایی از این سرزمین که زندگی می کنیم بیش از هر بیگانه ای تبر بدست به زبان در حال انحطاط مان ضربه بزنیم؟
این تبربدستان خود به دو دسته اند یکی آنهایی که نمی خواهند و نخواسته اند لُری گپ بزنند که تکلیفشان مشخص است و دسته ی دیگر هم که خطرشان از دسته ی دوم خطرناکتر است شاعران و نویسندگان لُری هستند که نمی خواهند لُریاتی بیاندیشند . نه اینکه هر شاعری مخترع یک واژه است آیا این اختراع به خدمت زبان لُری گرفته شده یا با هیجار طلبی و کاربردها و اصطلاحات غیر خودی آرایش شعر و آثار و نوشتارش را ساماندهی می کند و چون شاعران قرن چهارم و پنجم زبان فارسی هرگاه به خشکسالی قافیه می رسیدند با وارد کردن واژگان و معادلات عربی سرته قصائد را خِفت (گره ) می زدند و صله و خلعتینی دریافت می کردند اگرآن شاعر به خلعتش می اندیشید تا زبان ملت اش شاعر و نویسنده لُریاتی ما به چه می اندیشد ؟ به انحطاط زبان مادریش یا صله و خلعتین گرفتن یک زبان جایگزین ؟
اميداست شاهد انحطاط زبانتان نباشد چرا كه كسي به شما لري نمي بخشد.
حسین حسن زاده رهدار
برگرفته از سایت لور loor.ir