کثرت تلفظ حرف «ژ» در زبان لری و لکی (به ویژه در میان لرهای ساکن در لرستان) و ابدال حروف «ج» ، «ز» و «ش» (در برخی واژهها) به حرف «ژ» یکی از ویژگیهای بارز این گویشهاست. ابدال «ج» به «ژ» مانند: ژائنه žâanə (= جاویدن؛ جویدن)، واژوی vâžəvi (= واجبی؛ مخلوط آهک و زرنیخ برای زدودن موهای زائد)، ابدال «ز» به «ژ» مانند: مژنه məžanə (= مزیدن؛ مکیدن)، بریژه bəriža (= بریزه؛ نوعی صمغ، آدامس کوهی) و ابدال «ش» به «ژ» مانند: تَژگا tažgâ (= تشگاه؛ آتشگاه، اجاق)، قُژ qož (= قوش؛ پرندهی معروف) و … همه از نشانههای تمایل به تلفظ «ژ» بهجای حروف یاد شده در زبانهای لری و لکی است. این تمایل در لکی به مانند کردی بیشتر دیده میشود مانند: ژن žan (= ژن)، ژیر žēr (= زیر)1 و …
در لری خرمآبادی غالب واژههایی که با حرف «ژ» آغاز میشوند در معنی دارای حالت منفی و یا مصغرکنندهای هستند. واژههایی چون: «ژار» žâr (= فقیر، تهیدست) که بهنظر تلفظی از زار در فارسی و یا متأثر از شکل تلفظ پهلوی اشکانی آن است که از ریشهی هندی باستان jaratē , jar (= خشخش کردن، صداکردن) بوده است (معین، برهان قاطع)، «ژا» žâ (= جویدن) که در ترکیباتی چون «ژاکرده» žâ kərdə به معنی نشخوار کردن است، «ژر» žār (= زهر و تلفظ آن) که ظاهراً از تلفظ پارسی باستان (jaөra) باقی مانده و صورت اوستایی آن gara و در پهلوی zahr و در کردی «ژهر» žahr است، «ژرک» žārak (= جوشی که روی رگ یا عصب بیرون میزند و قدری دردناک است) بهنظر مبدل واژهی زهرک (زهر+ ک؛ پسوند تصغیر یا صفت) است، «ژژو» žəžu (= خارپشت) صورتی از تلفظ ژوژه یا ژوژ (از اوستایی dužaka و پهلوی žužak) که در تفسیر کتاب وندیداد دوژک (ژوژک) به معنی و کنایه از مردم زشتگفتار است و در نامههای بندهشن در فصل 14 فقرهی 19 ژوژه هم از جمله ده جنس حیوان منحوس برشمرده شده است، «ژقلته» žaqəlta (= نوعی سم) که در بختیاری زغلته zaγalta در سگزی زَکُندر zakondar و در اشترینانی ژوکوله žukula تلفظ میشود. ..
در گویش بختیاری حرف «ژ» در آغاز کلمات کاربرد چندانی ندارد مگر آن دسته از بختیاریهای چهارلنگ که در مجاورت لُر به اصطلاح کوچک (در لرستان) زیستهاند واژههایی که در لری خرمآبادی با حرف «ژ» شروع میشوند مانند: «ژک» žək (= زفک، چرک کنج چشم، شیر مادههای نوزاییده) در بختیاری جک jek (= شیر جک) تلفظ میشود. ضمن آنکه برخی دیگر از واژههایی که در لری خرمآباد با حرف «ژ» آغاز شده در بختیاری با «ز» تلفظ میشوند …
اکبر یاوریان
این مقاله بطور کامل در سایت نویسنده آن: http://www.akbaryavarian.ir/?p=385