جشنهای ایرانی

«ایران زمین از آغاز تاریخ، سرزمین جشنها بوده است، ما از برگزاری چهار جشن نوروز، نوسرد، تیرگان و مهرگان از دورة مادها آگاهی داریم. سابقة این جشنها به پیش از دورة ماد برمی گردد، که به صورت جشنهای خاص اقوام آریایی برگزار می-شده است. جشنهای نوروز و نوسرد را اقوام آریایی ساکن آسیای مرکزی، سُغد و خوارزم و سمرقند و بخارا و ارمنستان، قفقاز و سراسر ایران تا سواحل جنوبی خلیج فارس از هزارة اول پیش از میلاد برگزار می کردند.

نوروز متمایز از دیگر جشنهاست. یگانه جشنی است که با مراسم خاص به پیشواز آن می روند و پیش آهنگان نوروزی با اجرای برنامه های شادی آفرین، آمدن آن را نوید می دهند، جشن سوری نیز از دیگر نوید دهندگان عید نوروز است. در ایام نوروز، جشنهای میر نوروزی و نوسرد به صورت مراسمی سرشار از سرور اجرا می شد. جشن میر نوروزی تا آغاز سدة چهاردهم شمسی در شهر-های گوناگون ایران برگزار می شد و هم اکنون نیز در برخی از شهرهای کردستان نوجوانان و جوانان آن را با تغییراتی بسیار اجرا می کنند. کوسه برنشین نیز از دیگر جشنهایی است که هنوز ذر برخی از روستاهای ایران برگزار می شود. شب یلدا را هم ایرانیان هرگز فراموش نمی کنند و همه ساله با شکوه هر چه بیشتر برپا می دارند. جشن سده نیز در ایران فراموش نشدنی است و با آتش افروزی یاد آن را گرامی می دارند».

مطلب بالا پیشگفتار کتاب جشنهای ایرانی، تألیف آندرانیک هویان است که همراه با یادداشت شادروان ایرج افشار توسط مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده است. استاد ایرج افشار در این یادداشت – که دست خط ایشان کلیشه شده است – خطاب به مألف کتاب، نوشته است: «فاضل محترم آقای هویان؛ دفتری را که در بارة جشنهای ایرانی تهیه و تحقیق کرده اید، دلپسند دیدم و بسیار شائقم آن را چاپ شده ببینم زیرا همگان باید آن را از دید یکی از هموطنانی که از فضلای ارمنی است بخوانند و استفاده کنند. بنابرین قابل چاپ است. البته در فهرست منابع خود توضیحی در بارة چگونگی آنها نیز مرقوم دارید. بهمن،1388»

پس از پیشگفتار، مطالب کتاب به ترتیب و با عناوین زیر ادامه می یابد:

نوروز؛ که بزرگترین جشن ایرانی از آغاز تا امروز است و بر اساس اصیل ترین سنتها و مراسم جاودانه برگزار می شود. این آئین نوروزی مقدس، کهن، سرشار از شادی، نشاط و سرور و در حقیقت بی پیرایه ترین وسیلة پیوند ایرانیان است(صص1 تا 12).

پیش آهنگان نوروزی؛ ایرانیان از مدتی پیش از نوروز با آیینهای نمادین به پیشواز آن می روند، آتش افروزها، نوروز-خوانان، مراسم کوسه گردانی، نمایش عروس گولی و پیک های نوروزی تکم چی، پیش آهنگان نوروزی محسوب می شوند(صص13 تا 21).

میر نوروزی؛ از کهن ترین رسوم ایرانیان در ایام نوروز است. در حقیقت میر نوروزی امیر یا حاکم موقتی بود که در ایام نوروز برای تفریح و شادی و نشاط برگزار می شد و بیشتر اوقات مدت حکومت او پنج روز بود(صص 22 تا 32).

جشن کوسه بری؛ این جشن از جشنهاخاص ایرانیان است که حداقل از روزگار ساسانیان در ایران زمین و پس از انقراض ساسانیان در برخی از شهرهای ایران زمین و بغداد نیز اجرا می شد(صص 33 تا 38).

جشن سوری؛ آتش افروزی در عید ها و جشنها از سنتهای خاص اقوام آریایی است. ایرانیان در بیشتر جشنها مانند سده، نوروز و سوری آتش می افروختند. آتش افروزی در جشنها ارتباطی با دین یا آیین خاصی ندارد. از کهن-ترین جشنهای ایران زمین جشن سوری است که از نحوة برگزاری آن در روزگار اشکانیان و ساسانیان اطلاعی نداریم(صص 39 تا44).

شب یلدا؛ یکی از شبهایی که ایرانیان بجز نوروز در خانة بزرگ-ترهای خانواده گرد می آیند و برای شادی و سرور و تفریح استفاده می کنند و بامدادان نظاره گر طلوع خورشید می شوند(صص 45 تا 50).

جشن سده؛ یکی از جشنهای خاص اقوام آریایی است. شکوه و شهرت جشن سده بر آتش افروزی استوار بوده و هست(صص 51 تا 60).

جشن نوسرد؛ این جشن از کهن ترین جشنهای مشترک اقوام آریایی است که کمتر از آن یاد شده و بیشتر ایرانیان از این جشن آگاهی ندارند(صص 61 تا 65).

جشن مهرگان؛ این جشن را ایرانیان بسیار گرامی می داشتند و آن را همپای نوروز می دانستند و در روز 16 مهر ماه برگزار می-کردند(صص 66 تا 85).

جشن تیرگان یا آب پاشان؛ جشن تیرگان که در فصل تابستان و در هنگام کمبود باران برگزار می شد، در حقیقت نوعی مراسم طلب باران بود، که از دوره مادها تاکنون اجرا می شود. و در این روز مردم به یکدیگر آب می پاشیدند(صص 86 تا 104).

برگرفته از: anthropology.ir