کَرنا-
کَرنا از قدیمی ترین سازهای جهان است که نامش در اکثر کتیبه های تمدن کهن جهان، به چشم میخورد. این ساز، در متون قدیم با نام های کَرن یا قـَرن، در برهان قاطع، خـَرنا (خر به معنی بزرگ و درشت)، در دوران هخامنشیان، کَرمیل و در زبان عِبری، کَرنا آورده شده است. کُر (Cor) یا هُرن (Horn)، از سازهای بادی ارکستر سمفونیک، شکل تکامل یافته ی این ساز است. اطلاق نام کَرنا به این ساز، به دلیل داشتن صدای مهیب و هراسناک آن است که در میدان های کار (جَنگ) مورد استفاده قرار می گرفته است؛ به همین علت است که گاه کَرنا را سازی می دانند که باعث کَر ساختن دشمنان در میدان نبرد می شود!
« بیآرای پیلان به زنگ و درای – جهان کَر کن از ناله ی کَرّ ِ نای» فردوسی
در بعضی از نواحی ایران نیز برای رَماندن حیوانات مزاحم از کشت زارها، از این ساز استفاده می شود. « چون کَرنا سوراخی بر بدنه ندارد، قادر به استخراج نغمات متنوع نیست. صدایش درشت و گوش خراش و هراس انگیز است و به همین سبب، در پیکارها، تعدادی از آن ها را بر شترها یا پیل ها می نهادند و به یک باره در آن ها می دمیدند و موجب رعب و وحشت در دشمنان و مرکوب آنها می شدند»
در آثار حماسه سرایان بزرگ، این منظور به خوبی نمایان است
« بیآمد ز دژ، ناله کَرّ ِ نای – سراسر بجنبید لشکر ز جای» فردوسی
« گرفته جهان ناله کَرّ ِ نای – خروشان شده زنگ و کوس و دَرای» اسدی توسی
در جامع الحان هم از کَرنای خَم که در هنگام جنگ نواخته می شده و هم از کَرنای راست که در مراسم غزاداری استفاده می شده سخن به میان رفته است. اطلاعاتی را که در مورد این ساز در مناطق مختلف بختیاری از افراد مطلع و کهنسال به دست آمده، نشان دهنده آن است که ساز اصلی موسیقی بختیاری، کَرنا می باشد. البته این شواهد، با خصوصیا زندگی ایلی و عشایری که نیازمند روحیه سِلَح شوری ست همخوانی دارد. کَرنایی که در موسیقی بختیاری به کار گرفته میشود، طولی حدود 75 تا 80 سانتی متر دارد و ساختمان آن شبیه سُرناست. در بختیاری، کَرنا را ساز بزرگ و سُرنا را ساز کوچک می گویند. استادان کاکاخان حسنی، علی اکبر مهدی پور، نورالله مومنی نژاد و مهرعلی نجاتی، از نوازنده گان نام آشنای کَرنا و سُرنای بختیاری می باشند.
ساختمان این ساز عبارت است از:
1- قَمیش و لب گیر که در قسمت ساز سُرنا به آن می پردازیم.
2- استوانه که از چوب ساخته شده و طول آن 30 سانتی متر اس. سوراخ های کَرنا که هشت تا هستند (هفت سوراخ در رو و یک سوراخ در زیر) این قسمت تعبیه شده اند.
3- شیپور که از جنس فلز (برنج) است و طول آن 45 سانتی متر و بلند ترین قسمت کَرناست.
گستره ی صدایی این ساز، حدود یک اُکتاو و یک نُت می باشد؛ باین شکل:
سُرنا
سُرنا از کهن ترین سازهای بادی جهان است که در حدود پنج هزار سال پیش، در سرزمین های ایران، مصر، و بین النهرین وجود داشته و از این مناطق به سایر نقاط جهان نظیر چین و آفریقا برده شده است. آنچه مشخص است، نام سُرنا از دو کلمه سور (شادی) و نا (نای) ترکیب شده است. نام هایی هم که در دیگر کشورها و سرزمین ها به این ساز اطلاق می شود، مشتق از این نام است. در چین، سُوئل نای (soueulnai) و یا سُونا (sona)؛ در مالزی، سورنای (surnai)؛ در سوماترا و اندونزی، سارونه (sarune)؛ در ترکیه، سورغین (surqin)؛ در هند، شَه نا (sahna)؛ در آذربایجان، زورنا (zurna) و نزد 
اعراب، الصرنا، حکایت از چنین قرابتی دارد.
از سُرنا در اغلب موسیقی های محلی استفاده می شود. تنها در کشور ترکیه است که از این ساز به طرز شایسته ای در ارکسترها و موسیقی های ملی و محلی استفاده می شود.
سُرنایی که در نواحی بختیاری مورد استفاده قرار می گیرد، سُرنای کوچک است که اندازه ی آن بین 40 تا50 سانتی متر ( با احتساب قمیش و لب گیر) است و صدای آن، قدری زیر می باشد؛ البته این صدا، بر حسب قطر لوله (استوانه) سُرنا تغییر پیدا می کند. به این ترتیب که هرچه قطر استوانه بیشتر باشد، صدای آن نیز بم تر و محزون تر خواهد بود؛ به همین دلیل، در مراسم عزاداری و نواختن ساز چپی، از این نوع سُرنا استفاده میشود. در گذشته بهترین سازنده گان سُرنا، به نامهای موسی، حسین و چراغ بوده اند که در شهرستان دزفول زندگی میکردند.
ساختمان سُرنا عبارت است از:
1- قَمیش که از دو تراش چوب نی به شکل مثلث یا ذوزنقه ساخته شده و روی هم قرار می گیرد تا با دمیدن در آن ارتعاش ایجاد شود. درانتهای قَمیش، صفحه ای فلزی و مدور به نام لب گیر وجود دارد که لبان نوازنده جهت دمیدن در پشت آن قرار می گیرد.
2- لوله رابط که یک طرف آن به قَمیش وصل می شود و طرف دیگر آن در داخل استوانه جای میگیرد.
3- نفیر استوانه که بیشترین طول سُرنا را تشکیل میدهد و دهانه ی آن به صورت شیپور است. سوراخ ها روی این استوانه قرار دارند که یک سوراخ در زیر و هفت سوراخ در روی آن میباشد. جنس سُرنا از چوب است که گاه قسمت هایی از آن را با فلز تزیین می کنند.
گستره ی صدایی این ساز، حدود یک اُکتاو و یک نُت می باشد؛ باین شکل:
نی
نای نی، آواز و کلام چوپانان در کلیه جوامع ایلی که اقتصادشان مبنی بر شبانی و دام پروری ست الهام بخش بسیاری از ملودی ها و نغمه های شناخته شده آن جوامع است. در موسیقی بختیاری این تاثیر بخوبی قابل درک است. به عنوان نمونه 
می توان از «شیرعلی مردون» نام برد. علاوه بر طنین و رنگ (شخصیت صوتی) کلامی که در این مقام به کار رفته است، حکایت از این موضوع دارد:
مو لُر بلی ت (بلوط) خورم، هفت سال چوپونوم، ممدلی شیر علی مردون
ار ونیم به قرقره مقش ه ندونوم، ممدلی شیر علی مردون
نی لبکی که چوپانان بختیاری، می نوازند(نی شیت)، سوراخها و اندازه هایش ثابت نیست؛ اما عموما پنج سوراخ در بالا و یک سوراخ در زیر دارد. جنس نی ها عموما از چوب (حصیر)، فلز و استخوان است. نوعی نی در میان چوپانان بختیاری مشاهده میشود که از استخوان عقاب«قاپِ دال» ساخته شده است. در بختیاری هنگام نواختن نی، به جای دندان از لب استفاده میشود. نی بختیاری تنها دارای دو صدای بَم و اوج می باشد که باید هم زمان با هم نواخته شود و اگر نوازنده متبحر باشد، بتواند علاوه بر این دو صدا، صدا و ناله همان مقام را نیز از گلو خارج سازد تا ویژه گی های نی نوازی بختیاری از موسیقی دیگر اقوام مشخص گردد. استاد حسین حیدری سورشجانی، نوازنده توانای کَرنا و نی، به این شیوه تسلط داشت.
دُهُل
دُهُل از رایج ترین سازهای کوبه ای موسیقی های محلی فلات ایران است. در شاهنامه فردوسی از کوس که نوعی دُهُل بسیار بزرگ بوده و آنرا به کوهه فیل ها و شترها می گذاشتند به کرات سخن رفته
چو بندند بر کوهه پیل کوس – هوا گردد از رنگ چون آبنوس
دُهُل سازی استوانه ای شکل است که به اندازه های متفاوت دیده میشود؛ اما دُهُل هایی که در منطقه بختیاری مشاهده میشود، معمولا با اندازه هایی از قطر 50 تا 60 سانتی متر و ارتفاع 12 تا 17 سانتی متر در نوسان است. چوبی که در ساختمان دُهُل به کار رفته میشود، چوب سپیدار است تا حمل آن آسان شود. دُهُل تسمه ای دارد که هنگام نواختن، آنرا به گردن یا شانه آویزان میکنند. این ساز می بایست طوری قرار گیرد که یک دهانه آن به سمت بالا و دهانه دیگر به طرف پائین باشد. عصا یا کَجَک که صدای بَم و پر قدرتی دارد، با دست راست روی دهانه بالایی که معمولا از پوست بُز است، فرود میآید و ترکه که صدای زیر و ضعیفی دارد، با دست چپ روی دهانه زیری که از پوست میش اشت، نواخته میشود. از نوازنده گان توانای دُهُل در موسیقی بختیاری می توان از علی حیدری فرزند استاد حسین حیدری سورشجانی نام برد.
برگرفته از کتاب: شناخت و بررسی موسیقی بختیاری
پژوهش ونگارش: عظیم لک