نویسنده کتاب «پیشینه تاریخی موسیقی لرستان» سید محمد سیف زاده در این اثر تلاش می کند تاریخچه ای از موسیقی لرستان از دوران کاسی ها تا کنون ارائه دهد. برای حصول به این منظور او از روایات نیز استفاده می کند که بیشتر روایات نقل شده از امام قلی امامی مشهور به عزیزی و نجفعلی میرزایی است.بخشی از کتاب نیز به تصاویر اختصاص دارد؛ تصاویری از سفال ها و نوازندگان و ترانه های مربوط به گونه های مختلف موسیقی محلی لرستان است.
عناوین کتاب در بخش های ذیل دسته بندی شده اند:
مقدمه ، پیشینه تاریخی منطقه ، موسیقی در دوران کاسی ها ، موسیقی در دوران ساسانیان ، موسیقیدانان ساسانی در لرستان ، موسیقی محلی لرستان ، موسیقی و ترانه های غنایی و عاشقانه ، موسیقی و ترانه های حماسی ، موسیقی سوگواری ، موسیقی فصول ، موسیقی و ترانه های طنز ، موسیقی مذهبی یا سرودهای یارسان ، واژه نامه موسیقی لری ، نت های موسیقی .
نویسنده در مقدمه می نویسد که آواها و نواهایی که طنین پرشکوهشان در لحظه لحظه زندگی یاری دهنده ی تن های خسته است از تولد تا سور و از سور تا سوگ در فراق و وصال بهترینهای ایل و تبار ، زیباترین واژه ها را سروده اند و یا در هنگامه کار و تلاش ، در مشک زنی ، درو ، خرمنکوبی ، شردوشی و حتی به گاه خواب و آرمیدن نغمه های زیبای شبانه را فراموش نکرده اند.
در این کتاب تحقیقات میدانی و کتابخانه ای فراوانی انجام پذیرفته که در بخش تحقیقات میدانی بیش از 80 ساعت مصاحبه های صوتی و تصویری گردآوری شده که بیشتر آنها حاصل زحمات سال های دهه 50 و 60 و 70 هجری شمسی است .
نویسنده هر کدام از سرفصل های کتاب یاد شده را با این مفاهیم مطرح می کند :
پیشینه تاریخی منطقه :
لرستان امروزی ، بخش مهمی از سرزمین قوم کاسیت در دوران کهن بوده است و به نقاشی ها ، نخستین دیواره غارها و سفالینه ها و مفرغ های خلق شده و تربیت اسب در این منطقه همچنین آشنایی آن ها با سایر فرهنگ ها و تمدن های دنیا باستان به واسطه راه های باستانی بوده است و گریزی به چگونگی پیدایش رقص نیز دارد.
موسیقی در دوران کاسی ها :
ذیل این عنوان نویسنده با ارائه تصاویری از یک سفال کشف شده در شمال ایلام که سه انسان را در حال رقص و یک پایه سرپرچم مفرعی از لرستان که در موزه لوور نگهداری می شود و یک تصویر سرپرچم برنزی سده هفتم پیش از میلاد ، توضیحاتی را در مورد وجود رقص در زمان کاسی ها و پس از آن ارائه می دهد.
موسیقی در دوره ساسانیان :
در این قسمت پویایی و اعتلای موسیقی در زمان ساسانیان را مورد بحث قرار می دهد که در ادامه با ارائه سندی از حمزه اسپهانی در مورد موسیقی زمان ساسانیان و همچنین سندی به نام گاهنامک در مورد طبقه بندی رامشگران این بحث را پایان می دهد.
موسیقیدانان ساسانی در لرستان :
در ادامه با ذکر نام محلی با عنوان رومشگان و توضیحی در مورد باورهای مردم منطقه یاد شده و ذکر دلیلی به احتمال حضور رامشگران در دوره خسروپرویز در منطقه لرستان آغاز و با اشاره به نکات مهمی که تاریخ موسیقی کهن منطقه را برای ما بیان می کند پایان می پذیرد.
موسیقی محلی لرستان :
نویسنده موسیقی محلی لرستان را از دیدگاه محتوایی و موضوعی مد نظر قرار داده که بر اساس آن به اجزای زیر تقسیم می شود:
1 ) موسیقی و ترانه های غنایی و عاشقانه 2 ) موسیقی و ترانه های حماسی و رزمی
3 ) موسیقی و ترانه های سوگواری
4 ) موسیقی و ترانه های فصول ( فصل بهار ، فصل پائیز ، ماههای فصل بهار ، ماههای فصل پائیز ،ماله ژیری ( کوچ بسوی گرمسیر ) ، برزه کوهی ( آهنگ ویژه بهاران که مردم گله را برای علف چر با بالای کوه می برند ) )
5 ) موسیقی و ترانه های کار 6 ) موسیقی و ترانه های طنز 7 ) سرودهای مذهبی
1 ) موسیقی و ترانه های غنایی و عاشقانه :
این بخش شامل توضیحاتی در مورد این گونه از موسیقی محلی لرستان و مقام های مربوط به این گونه است :
الف ) هل پرکه ب ) سنگین سماع پ ) هل پرکه یا هل پرکان ت ) دوپا ث ) سه پا ج ) شانه شکی چ ) اوشاری ح ) علی دوسی ( علیسونه ) خ ) عزیز بگی د ) شیرین خسرو ذ ) میرونه یا میر بگی یا میرنوروزی ر ) ساری خوانی
و در ادامه هر کدام از آن ها را به همراه آوازها و ابیات با معنی فارسی و برخی تلفظ انگلیسی توضیح می دهد.
ب ) آوازهای سنگین سماع :
آوازهایی که در سنگین سماع به آن اشاره میشود و توضیحاتی پیرامون آن می آید عبارتند از :
کیو دار – هی لاؤ – بنا بنا – بزران – لوه لوه – سیت بیارم – هربزازکه – گرجی نیم گرجی – رنگینه – قدم خیر زلفی – شکر – حنیفه – خالو ریوار – مریم مریم – کش طلا صنم گل – خوری لار – منیژه
آوازهای مربوط به مقام دوپا :
سوزه سوزه بالابرز کشکله شیرازی
آوازهای مربوط به مقام سه پا :
هالو گنم خره شیرین سوزه لرزم لرزان کلنجه زرد
آوازهای مربوط به مقام شونه شکی :
آمان گلیا
آوازهای مربوط به علیسونه :
ایمروز و قیم لیل و خرامان ))
موسیقی و ترانه های حماسی :
این بخش از کتاب موسیقی و ترانه های حماسی را جهت دو منظور ساخته شده می داند :
نخست : به مقصود تهییج و تشویق ایلات و عشایر به شرکت و حضور در نبرد و جنگ
دوم : آن دسته از آوازها و ترانه هایی که به منظور حفظ و زنده ماندن یاد برخی شخصیت های حماسی صورت گرفته
در ادامه موسیقی حماسی را به دو بخش موسیقی حماسی بدون کلام و موسیقی حماسی با کلام تقسیم می کند.
الف ) موسیقی حماسی بدون کلام : برای تهییج در میدان نبرد بوده است و به مقام هایی مانند : مقام سحری – مقام نقاره – مقام شاره را – مقام جنگه را – مقام سوار هو –
ب ) موسیقی با کلام حماسی : در رثاء شخصیت های حماسه آفرین لرستان سروده شده اند و مقام های مانند : کریم خانی – ظفر سلطانی – علیرضا خوانی – کرمی – مرشد خوانی – دایه دایه – دی بؤه –
موسیقی با کلام حماسی برخی اوقات به توصیف صحنه های نبرد و مکان وقوع آن ها اشاره دارد مانند آواز نبرد داداؤه
موسیقی سوگواری :
این موسیقی را هم به دو بخش موسیقی سوگواری بدون کلام و با کلام تقسیم می کند.
موسیقی سوگواری بدون کلام :
مراحل زیر را دارد : سحری – پاکتلی – چمری – شیونی – خریوی –
چند نمونه قطعه از موسیقی سوگواری : یارهو – یاری – هانای ممد بگ – های دووت جان دووت – کریم خانی – ظفر سلطانی – طرز – گله خاک یا گل و خاکی – رارا – رارا پیشکوه – دنگ دال – هوره – مور ( مویه ) – پاوه مویه –
موسیقی فصول :
به چند نمونه از این سبک موسیقی لرستان به همراه توضیحاتی نگاه داشته است :
زنگول دار – شیر دوشی – مشک دوشی – دوره هو – ماله ژیری – مراسم طلب باران
موسیقی و ترانه های طنز :
این بخش بزرگی از تاریخ موسیقی لرستان را در بر گرفته اند و برخی از آنها همراه با حرکات نمایشی موزون بوده است. و نمونه های آن ها را اینگونه معرفی می کند : کاسمسا – هه ناوات – إ کمال – هه داز هه دز – گل بهار –
موسیقی مذهبی یا سرودهای یارسان :
در بیان این عنوان آمده است که سرودهای یارسان یک سلسله سرودهای دینی بوده که به کلام معروف است.
گذری بر واژه نامه موسیقی لری :
در این بخش نویسنده به بررسی و توضیحاتی در مورد برخی واژه ها و مفاهیم در موسیقی لری نگاهی داشته است، که عبارتند از : اشکاری – تنیا باز – بازنه – چوب بازی – جفته – دنگ کر – دوپا ییله – ریش اسبی بازی – ساز – سازنه – سر پا سختک پایار تو خدا با – سر چوپی – شوا – کلیمه – کلام وش –
بررسی واژه رارا آوای حزن انگیز لرستان :
در مورد رارا این گونه آمده است که رارا ریشه ای بس کهن دارد و در این میان به جایگاه رارا در اوستا ، برهان قاطع ، برخی ابیات حافظ ، برخی ابیات صائب تبریزی و برخی ابیات نظامی گنجوی با ذکر توضیحاتی نظر افکنده است.
قسمت پایانی کتاب پیشینه تاریخی لرستان مربوط است به نت های موسیقی برخی مقام های موجود در لرستان به همراه زیرنویس آن ها و آوانویسی ، نوع ساز ، مقام ، زبان و مکان رایج .
ترانه هایی که در این قسمت از کتاب نت های آن ها قابل مشاهده است عبارتند از :
شیونی – فرنگی رضا قلی – الیسونه ( لری ) – هی لاینه ( لکی ) – کچکله – های دو دت دو دت ( لکی ) – دایه دایه – میری پووه میری ( لکی ) – شار را ( لکی ) – مقام طرز ( لکی ) – حقه حقه – نقاره ( لکی ) – چوپو ( لری ) – گنم خر ( لری خرم آبادی ) – قدم خیر ( لری ) – کوش طلا ( لری ) – قطار –
کیانوش بیرانوند
برگرفته از: انسان شناسی و فرهنگ